Δίκταμος: Το αυτοφυές, θεραπευτικό βότανο της Κρήτης

Ρίκη Ματαλλιωτάκη
Ιστορικές αναφορές:

Ο Δίκταμος, το αυτοφυές θεραπευτικό βότανο της Κρήτης είναι γνωστό από την αρχαιότητα και  μάλιστα κατά τη  μυθολογία ήταν αφιερωμένο στην θεά  της γονιμότητας Ειλειθύια ακριβώς επειδή το φυτό, όπως και η θεά, βοηθούσε τις γυναίκες στο τοκετό.

Επίσης ο Ευριπίδης σημειώνει στα «Αργοναυτικά του Ορφέως» κάποια πράγματα για το δίκταμο  όπως επίσης  ο Όμηρος στην «Ιλιάδα» κι ο Βιργίλιος στην «Αινειάδα» όπου αναφέρει πως όταν πληγώθηκε ο Αινείας από βέλος, η μητέρα του Άρτεμης έτρεξε στην Κρήτη να αναζητήσει το φυτό που αποβάλλει τα δηλητήρια του βέλους από την πληγή και επουλώνει το τραύματα.

Σημαντική αναφορά επίσης για το δίκταμο γίνεται από το πατέρα της Ιατρικής  Ιπποκράτη ο οποίος γράφει  για  τις θεραπευτικές γυναικολογικές και άλλες ιδιότητες του φυτού και μας κάνει γνωστό πως ο ίδιος συνήθιζε να  το χρησιμοποιεί για την αντιμετώπιση φλεγμονωδών παθήσεων του  δέρματος, εξελκώσεων και δοθιήνων ενώ ο Αριστοτέλης αναφέρει μεταξύ άλλων πως...

όταν οι αίγες χτυπιόταν από τα βέλη των κυνηγών, αναζητούσαν το φυτό στα βουνά της Κρήτης για να το φάνε και να γιατρευτούν από το χτύπημα

Ακόμα ο µαθητής του Αριστοτέλη και πατέρας της Βοτανικής, Θεόφραστος, περιγράφει το φυτό και μιλά για τις θεραπευτικές ιδιότητές του ο δε πατέρας της φαρμακογνωσίας, Διοσκουρίδης  αναφέρει ότι όταν το φυτό καταπίνεται, τότε εκτινάσσει τα πεθαμένα έμβρυα και τονίζει ότι η μυρωδιά του διώχνει έντομα και ερπετά.

Από την αρχαιότητα ακόμα ήταν γνωστή η ικανότητα  του  δίκταμου να προκαλεί ερωτική διέγερση κι επιθυμία κι αυτό διαπιστώνεται από τις πολλαπλές  σχετικές ζωγραφιές  που κατά καιρούς έχουν βρεθεί σε αγγεία στις ανασκαφές.

Θεωρούσαν επίσης ότι το φυτό  εκτός από το ότι διευκολύνει το τοκετό  είναι επίσης και εμμηναγωγό, θεραπεύει τα έλκη και τα κατάγματα των οστών, είναι επουλωτικό για τις πληγές , προφυλάσσει από τα δήγματα ζώων που έφεραν ιούς και

δρα θεραπευτικά ενάντια σε αυτούς ενώ επιπλέον θεωρούσαν ότι είναι αντιλυσικό,   φάρμακο επίσης των νεύρων και ευεργετικό για  αρθρίτιδες και  ρευματικές παθήσεις και αποτελεσματικότατο  για τις κεφαλαλγίες και τους πόνους της σπλήνας και του στομάχου.

Το όνομα:

Ο Δίκταμος της Κρήτης   είναι γνωστός   µε πάρα πολλές λαϊκές ονομασίες  όπως : Αδίχταµος, ατίταµος, δίκταµνο, δίκταµο, δίταµο, έρωντας,

λιβανόχορτο, µαλλιαρόχορτο, σταθόρι, σταµνόχορτο, στοµατόχορτο, στοµαχόχορτο,  σταµατόχορτο, τίταµος.

Για τη λέξη «δίκταµνος», πιστεύεται ότι προέρχεται  από το πρώτο συνθετικό του όρους της Κρήτης Δίκτη και από τη λέξη θάμνος ενώ υπάρχει και μια  ακόμα αρκετά εξεζητημένη εκδοχή για το δεύτερο συνθετικό το οποίο θεωρείται ότι είναι η λέξη αμνός, λόγω του τριχωτού των φύλλων του φυτού.

Για τη λέξη «έρωντας» υπάρχει η θεωρία πως αποκαλείται έτσι επειδή για να τον συλλέξει κανείς από τα κακοτράχαλα βουνά της Κρήτης πρέπει να περάσει πολλές δυσκολίες οι οποίες παρομοιάζονται με  τα βάσανα του έρωτα ενώ  άλλη θεωρία είναι ότι ονομάστηκε έτσι γιατί όταν χρησιμοποιείται προκαλεί ερωτική διέγερση.

Επεξηγηματικά, ονoµάζεται επίσης  «στοµατόχορτο» επειδή   το μάσημα των φύλλων του σταματά την κακοσµία του στόματος, «στοµαχόχορτο», γιατί   βοηθάει στη χώνευση και καταπραΰνει τους πόνους και γιατί αν βάλουμε κοπανισμένα φύλα πάνω σε μια πληγή σταματά η αιμορραγία..

Γεωγραφική εξάπλωση, καλλιέργεια, συλλογή, ξήρανση: Ο Κρητικός δίκταµνος αυτοφύεται σε ορεινές και λοφώδεις ασβεστολιθικές

εκτάσεις, σε φαράγγια, σε γκρεμούς και βράχους των ορεινών περιοχών κυρίως στις ανατολικές πλαγιές των βουνών Ίδης και ∆ίκτης της Κρήτης .και είναι νανοφυές, πολυετές και αειθαλές.

Ο Δίκταμνος εξαιτίας της μεγάλης του ζήτησης στο εξωτερικό αλλά και της υψηλής του τιμής, άρχισε να καλλιεργείται συστηματικά στη Κρήτη για εμπορεία από το 1920.

Σε μικρότερη κλίμακα βέβαια, σε γλάστρες, τον καλλιεργούσαν στο νησί από πολύ παλιά, και μάλιστα την εποχή της Ενετοκρατίας, άρχισε να καλλιεργείται και σε βοτανικούς κήπους του εξωτερικού.

Η ετήσια παραγωγή ξηρού δικτάµνου στο νοµό Ηρακλείου φτάνει τους 30 τόνους ετησίως,  η ποιότητα  όμως του καλλιεργούµενου είναι πολύ κατώτερη του αυτοφυούς καθώς οι  ιδιότητες του φυτού µειώνονται αισθητά  όχι απλώς  όταν αυτό καλλιεργείται αλλά κι επιπλέον  όταν καλλιεργείται μακριά από τη Κρήτη!.

Η  συλλογή του φυτού ξεκινά  το δεύτερο δεκαήμερο του Μαΐου έως το αργότερο τις αρχές Ιουλίου  και συνεχίζεται  για όλο το καλοκαίρι έως και μέχρι το τέλος Οκτωβρίου, διαρκεί δηλαδή για όλη τη περίοδο της ανθοφορίας του φυτού.. Η συλλογή  του δίκταμου πραγματοποιείται με ψαλίδι ή κυρτό μαχαίρι, ποτέ με το χέρι για να μη τραυματιστούν οι νεότεροι βλαστοί, και  είναι πολύ δύσκολη εξαιτίας  της συγκεκριμένης γεωγραφικής του εξάπλωσης.

Οι συλλέκτες αιωρούνται στο γκρεμό δεμένοι µε σχοινιά τα οποία κρατούνται από τους βοηθούς τους, γεγονός  πολύ επικύνδινο και που συχνά έχει οδηγήσει σα πάρα πολλά ατυχήματα.

Μετά τη συλλογή, το φυτό (βλαστοί, φύλλα, άνθη) απλώνεται για ξήρανση σε σκιερούς και καλά αεριζόµενους χώρους και µόνο όταν η ποσότητά του είναι μεγάλη και ο καιρός δροσερός εκτίθεται στον ήλιο. Η ξήρανση τελειώνει µόνο όταν η στερεή ύλη έχει το 1/3 του βάρους της συλλεχθείσας ύλης για το καλλιεργηµένο φυτό και το 1/2 του βάρους για το αυτοφυές φυτό. Στη συνέχεια τοποθετείται σε σακιά από λινάτσα και είτε αποθηκεύεται σε ξηρούς χώρους, είτε προµηθεύεται στους εµπόρους, που το συσκευάζουν σε δέµατα των 40-50 kg, αφού απαλλαχθεί πρώτα από προσµίξεις (χώµα, λίθους, ξηρά φυτά κ.α.)