Μεγάλα πανηγύρια του Δεκαπενταύγουστου στην Κρήτη

«Βασιλίκια γιορτή η κοίμηση της Παναγιάς" η μέρα που 'σφαζαν οι παραγιοί τα πρόβατα και την ώρα πού τα συγύριζαν στις σούβλες, βουλενουνταν [...] οι Καπετάνιοι...»

       Εικόνα από το πανηγύρι της Μονής Αγκαράθου το 2009

Βασιλίκια γιορτή σύμφωνα με τον Νίκο Καζαντζάκη, Λαμπρή του καλοκαιριού και μεγάλη σκόλη σύμφωνα με τους Κρητικούς. Ευκαιρία, για ανανεώσεις των κοινωνικών και των συγγε­νικών δεσμών, μια και τα χωριά ξαναγεμίζουν. Ονομαστά είναι τα πανηγύρια που γίνονται στα χωριά μας (ενδεικτικά μόνο: Φρε Αποκορώνου, Θέρισο, Τσικαλαριά, Νεάπολη Λασιθίου) και στα μεγάλα μοναστήρια που γιορτάζουν (Αγκάραθος, Χρυ-σοσκαλίτισσα, Καλυβιανή, Παλιανή, Γωνιά Κισάμου). Σε πολλά από τα εορτάζοντα μοναστήρια η ετοιμασία ξεκινούσε από την παραμονή με το σφάξιμο των ζώων που το κρέας τους θα προσφερόταν την επομένη στην κοινή τράπεζα.
Δεν γνωρί­ζω αν παλαιότερα το σφάξιμο της αγελάδας ή του ταύρου υπέ­κρυπτε κάποιο θυσιαστικό υπόβαθρο.
Η μόνη πληροφορία -ένδειξη που έχω υπ' όψη μου προέρχεται από τη Μονή Αγκαράθου.
Σταύρωναν το ζώο πριν το σφάξουν. Καθόλου παράξε­νο αν αναλογιστεί κανείς ότι είναι γνωστά περισσότερα από 20 παραδείγματα (κανένα από την Κρήτη) αιματηρών θυσιαστικών τελετουργιών που γίνονταν το Δεκαπενταύγουστο.

Όπως και το κανονικό Πάσχα, η Λαμπρή του καλοκαιριού είναι μέρα χαράς και γλεντιού. Αν και δεν υπάρχει το δίπολο θάνατος - ανάσταση που καθορίζει τον εορτασμό του Πάσχα, ο λαός θεωρεί ότι και πάλι η ζωή θριαμβεύει. Ίσως επηρεασμέ­νος από τον εικονογραφικό τύπο που δείχνει τον επιφανέντα Χριστό να σηκώνει ένα βρέφος στην αγκαλιά του, την προσω­ποποίηση της ψυχής της Θεοτόκου. Στα μάτια του λαού, βρέφος σημαίνει γέννηση, άρα καινούργια ζωή. Ο θρίαμβος της ζωής είναι δεδομένος.

Υπάρχει, όμως, και μια ακόμη λεπτομέρεια: Τα Απόκρυφα Ευαγγέλια, μνημεία των λαϊκών παραδόσεων που αναπτύχθη­καν κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, διασώζουν την εικόνα της μελλοθάνατης Θεοτόκου ξαπλωμένης σε κλίνη και περιτρι­γυρισμένης από ένα ευρύ φιλικό περιβάλλον.
Η ίδια δηλώνει πως δεν θέλει θρήνους γιατί η μέρα είναι χαρμόσυνη, η Μητέ­ρα περιμένει να βρεθεί και πάλι κοντά στο γιο της που τη δική του θανή έχει θρηνήσει για λογαριασμό της Μητέρας ο λαός μας.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια τάση αναζωογόνη­σης των παλιών πανηγυριών. Ακόμη και οι λιγοστοί μόνιμοι κάτοικοι χωριών ρημαγμένων από την εσωτερική μετανάστευ­ση φροντίζουν να μετατρέψουν τα Δεκαπενταυγουστιάτικα πανηγύρια σε γεγονότα γενικότερου ενδιαφέροντος, να ξεπερ­νούν δηλαδή τα όρια του χωριού τους.

πηγή