Το Κρητικό μαχαίρι Σύμβολο της Κρητικής αντρειοσύνης

Γράφει η Ρίκη Ματαλλιωτάκη

Ένα από τα πρώτα εργαλεία που το αίσθημα της αυτοσυντήρησης επέβαλλε στον άνθρωπο να κατασκευάσει  για να τον βοηθήσει να επιβιώσει, είναι το μαχαίρι. για τη κατασκευή του οποίου μιμήθηκε στο σχήμα τα νύχια των άγριων ζώων παραδειγματιζόμενος προφανώς από το γεγονός ότι εκείνα  με αυτά έπιαναν και φόνευαν τη λεία τους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στη  Κίνα, τη Μεσοποταμία και το Λουριστάν του Ιράν βρέθηκαν μαχαίρια τα οποία αγγίζουν την ηλικία των 5.000 ετών!!!

Στο νησί της  Κρήτης το μαχαίρι ήταν χαρακτηριστικό γνώρισμα των κατοίκων της ήδη από τη Μινωική εποχή  δυστυχώς όμως ελάχιστα δείγματα έφτασαν μέχρι την εποχή μας.

Παρ΄ όλα αυτά στο μουσείο του Ηρακλείου φυλάσσεται αγαλματίδιο πολεμιστή από τη Σητεία, Μινωικής εποχής, οπλισμένου με μαχαίρι, το οποίο παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τα σύγχρονα Κρητικά μαχαίρια. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί  ότι σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, τα αγχέμαχα όπλα και τα πολεμικά κράνη, γεννήθηκαν στη Κρήτη αφού εφευρέτες τους θεωρούνται οι Κουρήτες.

Κατά δε το Μεσαίωνα  τώρα έχουμε γραπτές πηγές  για τη χρήση μαχαιριών για πολεμικούς σκοπούς  που αναφέρονται στην επανάσταση των Ψαρομηλίγγων εναντίον των Βενετών στα μέσα του 14^ου αιώνα στην οποία οι Κρητικοί επαναστάτες .ήταν οπλισμένοι με τόξα, λόγχες, ρόπαλα, μαχαίρια και πέλεκεις.

Σύμφωνα τώρα με τη προφορική παράδοση...

στο Ηράκλειο και στα Χανιά, υπάρχουν ακόμα και σήμερα αρκετά εργαστήρια μαχαιροποιίας  εγκατεστημένα στην ίδια ακριβώς θέση από την εποχή της Βενετοκρατίας  ενώ μετά τη τουρκική κατάκτηση του νησιού οι μεταλλουργοί .εξακολουθούσαν ακόμα να κατασκευάζουν  εξαίρετα μεταλλουργικά προϊόντα μεταξύ των οποίων και μαχαίρια.

Λόγω όμως των επανειλημμένων επαναστάσεων  που τη μία μετά την άλλη κινούν οι Κρητικοί για να αποκτήσουν την ελευθερία τους, και κατά τη περίοδο της Βενετοκρατίας αλλά και αργότερα, κατά τη περίοδο της Τουρκοκρατίας, τα μαχαίρια σιγά-σιγά ξεχωρίζουν στο νησί της Κρήτης και όχι μόνο  αποκτούν ξεχωριστή αξία από τα υπόλοιπα μεταλλουργικά προϊόντα αλλά δημιουργούνται γύρω από αυτό ένα σωρό παραδόσεις και δοξασίες που έχουν να κάνουν με την αντρεία και τη Κρητική παλικαροσύνη..

Η συναισθηματική αλλά και πρακτική πολεμική αξία του Κρητικού μαχαιριού συνεχίστηκε και στον αιώνα μας, αφού το Κρητικό μαχαίρι υπήρξε απαραίτητο συμπλήρωμα της πολεμικής εξάρτησης του Κρητικού παλικαριού στο Μακεδονικό αγώνα, στους Βαλκανικούς πολέμους, στη Μικρασιατική εκστρατεία, ακόμα και κατά τη διάρκεια του Β' παγκοσμίου πολέμου όπου οι Κρητικοί αντάρτες ήταν οπλισμένοι και με το παραδοσιακό τους Κρητικό μαχαίρι, σύμβολο πια  της Κρητικής αντρειοσύνης και του πνεύματος αντίστασης της Κρήτης εναντίον κάθε κατακτητή.

Κι ακριβώς επειδή η συναισθηματική αξία του μαχαιριού είχε αποκτήσει τόσο μεγάλη αξία στη ζωή κάθε Κρητικού, ίσως γι΄ αυτό δόθηκε και  τόσο ιδιαίτερη σημασία στο τρόπο διακόσμησης και κατασκευής του Κρητικού μαχαιριού.

Τα Κρητικά μαχαίρια λοιπό είναι γνωστά  για τα ποικίλα διακοσμητικά που φέρουν πάνω τους ενώ υπάρχει το επίσημο και το καθημερινό μαχαίρι.

Η λεπίδα τους είναι ατσάλινη και μονοκόμματη, η λαβή τους από κέρατο ζώου και η θήκη τους είναι κατασκευασμένη από ξύλο  με εσωτερική επένδυση από δέρμα και στην άκρη της κρέμονται ασημένια νομίσματα.

Χαρακτηριστικό επίσης γνώρισμα του Κρητικού μαχαιριού είναι ότι στη λεπίδα του υπάρχει πάντα χαραγμένη και μια μαντινάδα:

"Μαχαίρι μαυρομάνικο
κι ασημοσκαλισμένο
στη ζήση μου θα βρίσκεσαι
στη μέση μου ζωσμένο"

Επειδή λοιπόν η παράδοση του Κρητικού μαχαιριού είναι άμεσα συνδεδεμένη με την παράδοση και την ιστορία ολόκληρης της Κρήτης, αξίζει να μελετηθεί και να τιμηθεί ο τρόπος κατασκευής του χειροποίητου Κρητικού μαχαιριού προτού σβήσει εντελώς  επειδή «κάθε φορά που σβήνει μία παραδοσιακή τέχνη, ο ανθρώπινος πολιτισμός γίνεται φτωχότερος...»