ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΣΤΕΡΓΙΟ ΣΠΑΝΑΚΗ

«Τι θα ήταν άραγε η σημερινή Ελλάδα αν το 1669 δεν είχε κοπεί ο Κρητικός ομφάλιος λώρος κι εξακολουθούσαν οι Νεοέλληνες να τρέφονται αδιάκοπα με τους χυμούς που γαλούχησαν κάποτε ένα Κορνάρο κι ένα Χορτάτη;»  αναρωτιέται  ο Διονύσιος Ρώμας στο  βιβλίο του ο Θρήνος της Κάντιας.
Γράφει η Ρίκη Ματαλλιωτάκη

« Η Κρητική διάλεκτος δεν μοιάζει με τις διαλέκτους των άλλων ελληνικών επαρχιών. Είναι η «Μητέρα- Διάλεκτος» που γέννησε κυρίως την Δημοτική μας γλώσσα με την οποία μάλιστα έχει στενότατη συγγένεια. Από όλα  σημερινά, ελληνικά γλωσσικά ιδιώματα, παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον τόσο από άποψη καθαρά γλωσσική όσο εξίσου και από άποψη ιστορική.

Το Κρητικό γλωσσικό ιδίωμα είναι ο σπουδαιότερος συνδετικός κρίκος  που έχει συνδέσει άρρηκτα την σημερινή  Ελληνική γλώσσα με την Βυζαντινή, την άμεσο διάδοχο της Αρχαίας Ελληνικής. Το Κρητικό γλωσσικό ιδίωμα της Κρήτης,  διασώζει περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο....
βυζαντινές λέξεις μια και οι σχέσεις του νησιού με το Βυζάντιο ήταν πάντοτε στενά συνδεδεμένες. Κρητικοί ήταν οι τελευταίοι υπερασπιστές της Βασιλεύουσας που αν και ανέλπιδα εξακολουθούσαν να πολεμούν σαν έσχατοι αγγελιοφόροι της ελπίδας στον πύργο του Βασιλείου Λέοντα και Αλεξίου παρ΄ ότι η ημισέληνος είχε πλέον υψωθεί  στα κτίρια της Πόλης του αιώνιου Ελληνισμού. Οι Κρητικοί αυτοί, που και ο ίδιος  ο Πορθητής σεβάστηκε την παλικαριά τους, μετέφεραν στο νησί τους την τελευταία αετοφόρα σημαία του Βυζαντίου και μαζί με αυτήν  και όλα τα όνειρα και τους πόθους της Ελληνικής φυλής τα οποία και διαφύλαξαν  έως…που να ΄ρθει  εκείνη η μέρα

Εκτός από τον αποικισμό του νησιού όμως  από βυζαντινούς που είχε γίνει μετά την απελευθέρωση του από τους Σαρακηνούς, όταν ο τουρκοκρατικός ζόφος σκέπασε όλη την υπόλοιπη Ηπειρωτική Ελλάδα,  πολλοί λόγιοι και πνευματικοί άνθρωποι της Πόλης, κατέφυγαν στην βενετοκρατούμενη τότε Κρήτη κουβαλώντας μαζί αντί άλλων αποσκευών την γλώσσα τους και την μόρφωση τους. Έτσι η Κρήτη, παρ΄ότι κι αυτή υπόδουλη, εν τούτοις  λόγω της συχνής επικοινωνίας και συνάφειας που είχε με το σπουδαιότατο τότε  κέντρο, την Βενετία, μετατράπηκε σε Κιβωτό Διαθήκης στην οποία διασώθηκε κάθε τι το ελληνικό. Ο Χάντακας συγκέντρωσε τότε όλη την πνευματική και καλλιτεχνική κινήσει που ακτινοβόλησε και επεκτάθηκε όχι μόνο σε ολόκληρο τον Ελληνισμό, μα και σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο. Και ενώ όλη η υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα βυθίζεται στο στεγνό σκοτάδι  της αμορφωσιάς που προκαλεί η δουλεία, στην Κρήτη ανθούν τα γράμματα και οι καλές τέχνες ενώ η λογοτεχνία της είναι τόσο μεγάλη, κυρίως  κατά τα τελευταία χρόνια της Βενετοκρατίας, που τα έργα της, κυρίως τα έμμετρα, γαλουχούν  επί  αιώνες τον Ελληνισμό.

Ο πλούτος της  Κρητικής διαλέκτου είναι αναμφισβήτητα μοναδικός. Ειδικά στα κοσμητικά επίθετα ο πλούτος αυτός είναι τόσο ανεξάντλητος που μόνο με τα έπη του Ομήρου μπορεί να συγκριθεί. Ολόκληρος ο Κρητικός λαός είναι γλωσσοπλάστης και είναι χιλιάδες οι λέξεις που δημιουργεί και χρησιμοποιεί καθημερινά στις ομιλίες του. Υπάρχουν λέξεις στο στόμα του Κρητικού λαού, καθ΄ αυτό δημιουργήματα του, που άδικα θα τις ζητήσει κανείς σε οποιοδήποτε άλλο λεξικό. Ο Κρητικός όμως διατηρεί ακόμα έως και λέξεις της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας, ιδίως γεωργικές και ποιμενικές, τις οποίες δεν θα ακούσει κανείς σε οποιοδήποτε άλλο μέρος της Ελλάδας. Τοπωνυμικά δε διατηρεί ονόματα αναλλοίωτα επί χιλιάδες χρόνια, όπως Κνωσός, Φαιστός, Αξός, Τύλισος κ. α.

Οι τόσοι κατακτητές που πέρασαν  πάνω  από τα χώματα της,  όχι μόνο δεν κατάφεραν να σβήσουν την Κρητική λαλιά, μα αντίθετα η Κρητική λαλιά κατέκτησε τους κατακτητές της  με αποτέλεσμα να τους κάνει να την αποδεχτούν και να ξεχάσουν την δικιά τους. Οι Σαρακηνοί της Ισπανίας, που κάθισαν πάνω από ενάμισι αιώνα στο νησί, δεν άφησαν κανένα ίχνος της γλώσσας τους στον Κρητικό λαό πέρα  από ελάχιστα τοπωνυμικά ονόματα. Ακόμα και οι Βενετσιάνοι, παρά τον  ανώτερο πολιτισμό τους και παρά τους αλλεπάλληλους αποικισμούς που έκαναν στην Κρήτη,  δεν κατάφεραν να αλλάξουν την γλώσσα του Κρητικού.  Αντίθετα επιβλήθηκε σε αυτούς, όχι μόνο σαν γλώσσα ομιλούμενη από τους Βενετάρχοντες,  μα και σαν γλώσσα γραπτή.  Ο Βενετός φεουδάρχης Ανδρέας Κορνάρος μπορεί να έγραψε την ογκώδη ιστορία της Κρήτης στα Ιταλικά, όμως τα ποιήματα του, γιατί ήταν και ποιητής, τα έγραψε όλα στην Κρητική γλώσσα μια και αυτή θεωρούσε και αισθανόταν περισσότερο ως μητρική του. Ο αδελφός του Βιτσέντζος Κορνάρος, ποιητής του Ερωτόκριτου,  γράφει το υπέροχο ποιητικό έργο του  στο γνήσιο Κρητικό ιδίωμα της Ανατολικής Κρήτης, γιατί αυτό αισθανόταν σαν μητρική του γλώσσα. Το ίδιο επίσης μπορούμε να πούμε και για τον ποιητή του « Φουρτουνάτο» Μαρκαντώνιο Φόσκολο.

Όσο δε για τους Τούρκους,  αυτοί έχασαν ολωσδιόλου  την γλώσσα τους και μιλούσαν μόνο την πιο γνήσια Κρητική διάλεκτο. Εκείνοι που έφυγαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922, σύμφωνα με την συνθήκη της Λωζάνης,  στην Τουρκία μεταξύ τους μιλούν ακόμα και σήμερα  την Κρητική  Διάλεκτο σαν μητρική τους γλώσσα 

Βιβλιογραφία: Στέργιος Σπανάκης

(Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών. Α΄ Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο.1963)