Καστρινή η καταγωγή του εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού

Της Ρίκης Ματαλλιωτάκη

Μετά την άλωση του Μ. Κάστρου από τους Τούρκους, πολλές τοπικές οικογένειες όπως των Κορνάρων, των Δαμασκηνών , των Θεοτοκόπουλων και άλλων, μεταξύ των οποίων και οι οικογένεια Σολωμού, κατέφυγαν στα Εφτάνησα για να γλιτώσουν από την τούρκικη κυριαρχία.

Το γεγονός βέβαια της κρητικής καταγωγής του ο εθνικός μας ποιητής το αποδείκνυε και με τα γραφτά του, όμως εν καιρώ ήλθε για να το αποδείξει και η ιστορική έρευνα καθώς δίπλα σε κάποια άλλα στοιχεία που ήδη υπήρχαν, ήλθε για να προστεθεί κι ένα έγγραφο που ανασύρθηκε από το τούρκικο ιστορικό αρχείο του Ηρακλείου και αναφέρεται σε ένα στενό συγγενή του Διονυσίου Σολωμού. Σε κάποιο θείο του από τον παππού του, ονόματι Νικόλα Σαλαμών, κάτοικο του Μεγάλου Κάστρου έως την στιγμή που η πόλης παρεδόθη στους Τούρκους. Σύμφωνα λοιπόν με τον καθηγητή πανεπιστημίου Ν. Τωμαδάκη, το έγγραφο αυτό δείχνει καθαρά πως η οικογένεια του Σολωμού κατοικούσε στο Ηράκλειο και ότι χωρίς καμιά αμφιβολία ο εθνικός μας ποιητής είναι απ΄ ευθείας απόγονος της οικογένειας τούτης. Υπήρξαν φυσικά κι άλλοι Σαλαμών στην Κρήτη κι ιδιαίτερα στο διαμέρισμα της Σητείας όμως το συγκεκριμένο έγγραφο λέει καθαρά πως....

οι πρόγονοι του μεγάλου ποιητή κατάγονταν από τους Σαλαμών του Μ. Κάστρου. Αυτό εξάλλου επιβεβαιώνεται και από μια προγιαγιά του Δ. Σολωμού, την Ανεζίνα, όνομα πολύ συνηθισμένο για την Κρήτη της εποχής. Μια άλλη μαρτυρία αναφέρεται επίσης στο προπάππο του Φραγκίσκο, όνομα επίσης καθαρά κρητικό, λέγοντας πως «κατάγομαι από το Μ. Κάστρο της Κρήτης.»Οπότε επικυρώνεται πλέον αδιαμφισβήτητα πως μια οικογένεια πολύ στενή συγγενής του εθνικού μας ποιητή, η οικογένεια του αδελφού του παππού του, κατοικούσε έως και την άλωση της πόλης από τους Τούρκους στο Ηράκλειο. Τι μεσολάβησε όμως και στα βιβλία που κρατούσε τότε ο τούρκος ανώτερος δικαστικός υπάλληλος, ο ιεροδικαστής ή Καδής όπως ονομάζονταν, καταχωρήθηκε το όνομα Σαλαμών; Αυτό είναι ένα ζήτημα που παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον κι έχει ως εξής:

Μετά την κατάληψη της πόλης , την θριαμβευτική είσοδο του Κιουπρολή , την εγκατάσταση των τούρκικων στρατευμάτων και το καθαρισμό της πόλης από τους βομβαρδισμούς της πολύχρονης κατάληψης, ο τόπος άρχιζε σιγά σιγά να αδειάζει από το χριστιανικό στοιχείο και οι χριστιανικές εκκλησίες να μετατρέπονται σε τεμένη. Ο Μ. Βεζίρης και αρχιστράτηγος Κιουπρολής, ήθελε να ανταμείψει όλους εκείνους που είχαν αγωνιστεί για την κατάκτηση του πιο μεγάλου φρουρίου της Άσπρης Θάλασσας και άρχισε την διανομή. Πρότεινε στον Σουλτάνο Μεχμέτ τον Δ΄ να δεχτεί να μετατραπεί το μεγάλο Λατινικό μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου(σημερινό μουσείο) σε αυτοκρατορικό τέμενος ή Χιουγκάρ Τζαμί. Το Λατινικό μοναστήρι του Αποστόλου Πέτρου(σημερινή ερειπωμένη εκκλησία κοντά στο Λιμενικό περίπτερο) σε τέμενος επ΄ ονόματι του Σουλτάν Ιμπραχίμ επί των ημερών του οποίου μάλιστα άρχισε και ο Κρητικός πόλεμος. Κράτησε για τον εαυτό του την εκκλησία του Αγίου Τίτου(Βεζύρ Τζαμί) και κατόπιν άρχισε να διαμοιράζει και τις υπόλοιπες εκκλησίες στους διάφορους πασάδες και αγάδες του, τούρκους αγωνιστές κατά τον Τουρκικό πόλεμο, όπως επίσης και στους ανθρώπους του στενού του περιβάλλοντος. Μεταξύ των πρώτων που θέλησε να ανταμείψει ήταν και οι επιστήθιοι φίλοι του Δεφτερδάρ Αχμέτ Πασάς, αρχηγός των γενιτσάρων, και ο Αβδουραχμάν Αγάς στον οποίο έδωσε το Ορθόδοξο μοναστήρι της Τριμάρτυρης που βρισκόταν στο χώρο ακριβώς που βρίσκεται σήμερα το γαλακτοπωλείο του Μπαντουβά ,το υαλοπωλείο του Σπανούδη και το καφενείο του Σαρανταυγά, στην κεντρική αγορά του Ηρακλείου. Όταν λοιπόν ο Αβδουραχμάν μετέτρεψε την χριστιανική εκκλησία σε τέμενος της έδωσε το όνομα «Αγά Τζαμισή» κι ακόμα μέχρι τώρα σώζεται μέσα στο γαλακτοπωλείο το «Μεχράπ» το μέρος δηλαδή που καθόταν ο Τούρκος ιερωμένος και δίδασκε τους πιστούς του.

Για να καταφέρουν όμως όλοι ετούτοι οι πασάδες κι αγάδες που μετέτρεπαν τις χριστιανικές εκκλησίες σε τζαμιά, να τα διατηρήσουν κιόλας, έπρεπε να τους αφιερώσουν ένα μέρος της περιουσίας τους από τα έσοδα της οποίας θα μπορούσε να διατηρηθεί το τζαμί. Για να γίνει κάτι τέτοιο όμως αγόραζαν από τον δημόσιο πλειστηριασμό τα σπίτια και τα μαγαζιά των εγκαταλελειμμένων χριστιανικών περιουσιών και τα αφιέρωναν στα τεμένη τους αφού πρώτα όμως συνέτασσαν μπροστά στον Καδή ένα έγγραφο που ονομαζόταν Τουρκικά «Βακουνφαμέ»,δηλαδή αφιερωτήριο. Ο Αβουραχμάν Αγάς λοιπόν που συνέταξε το δικό του αφιερωτήριο προχωρεί έπειτα από ένα θαυμάσιο πρόλογο σε τόσο λεπτομερή περιγραφή της εκκλησίας του που διαβάζοντας το κάποιος μπορεί κάλλιστα να πάρει άμεση εικόνα του πως ήταν ο εσωτερικός χώρος του τζαμιού κάποτε. Προχωρώντας αναφέρει επίσης ονομασίες ακινήτων και συνοικιών με τα χριστιανικά τους ονόματα, όπως λεγόταν δηλαδή πριν τουρκέψουν: «Κερά Αγιασμενή» «Κερά Μαδαλένα» «Άγιος Νικόλας στα Μουρχουταρά» «Κερά Παναγιά» «Αγία Κυριακή» και άλλες ακόμα. Το περίεργο είναι όμως ότι δεν περιορίζεται μόνο στην αναφορά των ονομάτων των ακινήτων και των συνοικιών, αλλά αναφέρει επίσης και τα ονόματα στους οποίους ανήκαν τα ακίνητα τον καιρό των Βενετσιάνων.Αναφέρει λοιπόν στο έγγραφο του: «Εν τη ιδία συνοικία της Κεράς Αγιασμενής κείται οικία πασίγνωστη με την ονομασία «οικία Σαλαμών» έχουσα οικόπεδο μήκους δέκα και τεσσάρων μέτρων και πλάτους οχτώ πήχεων, εν καλή καταστάσει, μία εν καλή καταστάσει αποθήκη κι ενός ερειπωμένου δωματίου..»Εμφανέστατα λοιπόν το έγγραφο αυτό αποδεικνύει ότι ένα από τα μέλη της οικογένειας τούτης, ο Νικόλας Σαλαμών, αδερφός του παππού του Διονυσίου Σολωμού, διατηρούσε ακίνητο στην σημερινή οδό 1866, συνοικία που λεγόταν τότε «Κερά Αγιασμενή» και ότι το ακίνητο αυτό εγκαταλείφτηκε μετά την άλωση της πόλης του Ηρακλείου, πωλήθηκε στο δημόσιο πλειστηριασμό και αγοράσθηκε κατόπιν από τον διαθέτη του μουσουλμανικού τεμένους Αβδουραχμάν Αγά μετά την μετατροπή της χριστιανικής εκκλήσίας της Τριμάρτυρης σε τζαμί. Σίγουρα βέβαια το ακίνητο αυτό δεν ήταν ένα μεγάλο και σπουδαίο όπως θα ταίριαζε σε μια οικογένεια ευγενών σαν αυτή της οικογένειας Σολωμού, όπως μετατράπηκε το επίθετο τους μετά την εγκατάσταση τους στα Εφτάνησα. Όμως ο συγκεκριμένος δρόμος ήταν ανέκαθεν από τους κατ΄ εξοχήν εμπορικούς δρόμους της πόλης του Ηρακλείου,ακόμα και από την εποχή των Βενετών, κι έτσι δεν ήταν δυνατόν να υπάρχουν εκεί μεγάλα ακίνητα. Σίγουρα η οικογένεια Σαλαμών και Σολωμού αργότερα, σε μια άλλη συνοικία θα διέθετε το κύριο αρχοντικό της. Η ουσία του γεγονότος όμως είναι πως η παρουσία του εγγράφου αυτού που ήλθε στο φως μέσα από το τούρκικο αρχείο Ηρακλείου, επικύρωσε μια για πάντα την Καστρινή καταγωγή του Διονυσίου Σολωμού κι έθεσε τελεία και παύλα στο θέμα της καταγωγής του.

Πολύτιμες πληροφορίες για το παρόν κείμενο πάρθηκαν από ανέκδοτα σημειώματα του Νικόλαου Σταυρινίδη