Υπάρχει τελικά ψυχή; Προαιώνια αγωνία και αναζήτηση!

Λειτουργία σε επίπεδο νευροδιαβιβαστών ή είδος «εσωτερικού οδηγού» του ανθρώπου;

Συνέντευξη στη Ρίκη Ματαλλιωτάκη

Ένα από τα βασικότερα θέματα αναζήτησης, επιχειρηματολογίας, και προσπαθειών ορισμού κατά την διάρκεια των αιώνων υπήρξε η ουσία εκείνη που ονομάζουμε ψυχή… οι λειτουργίες της, η ύπαρξη της ή όχι, οι ιδιότητες της, εάν φυσικά αποδεχτούμε ότι αυτή  υφίσταται και δεν αποτελεί άλλο από «ευσεβή πόθο»…Υπάρχει άραγε ψυχή ή όλα τελειώνουν με το θάνατο του ανθρώπου οπότε όλες οι θεωρίες και οι υποθέσεις δεν έχουν να κάνουν παρά μόνο με τους προσωπικούς μας φόβους και τις ελπίδες;

Δυστυχώς πρέπει να ομολογήσουμε ότι αδιάσειστες αποδείξεις γι’  αυτό κανείς ποτέ δεν στάθηκε ικανός να παραθέσει σε όλα ετούτα τα ερωτήματα…πιθανόν κι επειδή όλες αυτές οι προαιώνιες αναζητήσεις να είναι περιττές εντελώς κι η απάντηση να  βρίσκεται μπρος τα  μάτια μας μόνο που  δεν αποκλείεται να είναι υπερβολικά απλή για να μπορούμε να τη δεχτούμε ως έχει. Ίσως η ίδια  αρχέγονη αγωνία και αναζήτηση του ανθρώπου σχετικά με το αντικείμενο αυτό να αποτελεί την καλύτερη απάντηση στο ερώτημα «Υπάρχει τελικά ψυχή;» και εάν ναι...

πως ορίζεται αυτή μια και αν το  ανθρώπινο είδος δεν έθετε τέτοια δύσκολα ερωτήματα στον εαυτό του , δεν αποκλείεται  να βρισκόταν ακόμα στο κατώτερο σκαλί της εξέλιξης στην Γη , σαν ένα αυτόματο «Ων» με μόνο του μέλημα την καθημερινή του σίτιση και αναπαραγωγή, χωρίς κανενός άλλου είδους ανησυχίες και πνευματικές αναζητήσεις.

Ωστόσο, ακόμα κι αν σήμερα η νευροβιολογία μάς λέει ότι ψυχή δεν υπάρχει, ότι ο νους του ανθρώπου δεν είναι τίποτα πέρα από ηλεκτροχημικές αντιδράσεις που συμβαίνουν στα κύτταρα του εγκεφάλου μας, ότι η ζωή είναι μεταβολισμός κι  όταν πεθάνουμε τότε απλά παύουμε να υπάρχουμε, μια συζήτηση περί ψυχής έχει πάντοτε νόημα ακόμα κι αν δεν υπάρχει περίπτωση ποτέ να καταλήξουμε σε ένα ασφαλές αποτέλεσμα.

Στη προσπάθεια μου λοιπόν να κατανοήσω αν νοείται τελικά φυσική ύπαρξη χωρίς αυτό που ονομάζουμε ψυχή, δεν θα μπορούσα παρά να απευθυνθώ σε κάποιο  ιθύνοντα όπως τον Ειδικό ψυχίατρο κ. Δημήτρη Στριμπάκο τον οποίο και ευχαριστώ για τη φώτιση και για το χρόνο που μου πρόσφερε  μήπως και βρω επιτέλους μια απάντηση στα  αιώνια αναπάντητα ερωτήματα που  θα    ήταν αδιανόητο  να  μη βασανίζουν κι εμένα όπως και κάθε  άνθρωπο. 

Πως θα μπορούσατε εσείς, σαν ειδικός ψυχίατρος, να μου δώσετε ένα ορισμό γι’  αυτό το μεγαλειώδες, το μοναδικό, το ανεπανάληπτο, το ανεξερεύνητο ανθρώπινο άβατο που ονομάζουμε ψυχή;

Η ψυχή κατά την άποψη της θρησκείας, άρα κατ΄ επέκταση και την άποψη της φιλοσοφίας- μια και φιλοσοφία είναι ίσως η ευρύτερη έννοια της θρησκείας-  είναι η πνοή που έδωσε στον άνθρωπο ο Θεός φυσώντας του στο στόμα…η ανθρώπινη σύνδεση δηλαδή με το υπερπέραν, με το θείο, με αυτό που ούτε ο απλός άνθρωπος μα ούτε ο επιστήμονας δεν μπορεί να αντιληφθεί μια και σαφώς όλα τα πράγματα δεν έχουν εξηγηθεί και αναμφισβήτητα υπάρχουν ακόμα πάρα πολλά κενά στη γνώση. Αν ζητάτε λοιπόν τη προσωπική μου θεώρηση πιστεύω ότι πάνω στον άνθρωπο υπάρχει κάτι πέραν των υλικών και επιστημονικών προσεγγίσεων το οποίο το λέμε ψυχή κι οφείλουμε να το σεβόμαστε και να το αναγνωρίζουμε. Αν ζητάτε  όμως τη καθαρά επιστημονική άποψη, τη ψυχή  δεν μπορώ να σας την ορίσω με ακριβή ορισμό μια και ορισμό η επιστήμη δίνει μόνο σε τεκμηριωμένα και αποδεδειγμένα γεγονότα και η ψυχή είναι κάτι το αναπόδεικτο.

Κάπως όμως πρέπει να ορίζεται επιστημονικά η έννοια της ψυχής, εκείνης της διαχωριστικής γραμμής δηλαδή που κάνει τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων να μην είναι ποτέ όμοιος ο ένας με τον άλλο ακριβώς επειδή, λέγοντας το απλά, « έχουν διαφορετική ψυχή…»

Σας είπα, δεν υπάρχει ακριβής ορισμός της έννοιας ψυχής και  το μόνο που ξέρουμε σήμερα είναι ότι ο όρος «ψυχίατρος» και «ψυχιατρική» είναι μάλλον καταχρηστικός αφού στην ουσία εμείς δεν θεραπεύουμε τη ψυχή του ανθρώπου αλλά το κεντρικό νευρικό σύστημα, με άλλα λόγια τον ανθρώπινο εγκέφαλο σε επίπεδο λειτουργικό, σε επίπεδο κυκλοφορίας ορμονών και όχι σε επίπεδο ανατομικό. Αυτό είναι που κάνουμε εμείς οι ψυχίατροι οπότε ο όρος ψυχίατρος θα ήταν καλύτερα να αντικατασταθεί από τον όρο «νευρολόγος σε επίπεδο ορμονών» ένας ενδοκρινολόγος δηλαδή που ασχολείται με το νευρικό σύστημα.

Αν κατάλαβα σωστά μου λέτε ότι ο εγκέφαλος μας είναι το όργανο που κατευθύνει τη κίνηση μας ούτως ώστε να φθάσουμε στο σημείο να λέμε  «αυτό σου το έδωσα με τη ψυχή μου…», «σ’  αγάπησα με τη ψυχή μου…», «σ΄ ευχαριστώ μέσα από τη ψυχή μου…» κι άλλες  πολλές τέτοιες εκφράσεις που χρησιμοποιούμε  όταν θέλουμε να δώσουμε στον άλλο να καταλάβει την ένταση και το μέγεθος του συναισθήματος μας;

Ναι, όλα αυτά που αναφέρατε καθορίζονται από τη λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος, πάλι σε επίπεδο  νευροδιαβιβαστών, ή ορμονών όπως είπαμε προηγουμένως, που όταν αυτές διαταράσσονται διαταράσσεται και το συναίσθημα μας, και ο τρόπος που εκφράζεται προς τα έξω, μα και ο τρόπος που η σκέψη και η πράξη μας βιώνετε είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά.

Συγχωρήστε με αλλά παρ’ όλα όσα μου λέτε εξακολουθώ να μην κατανοώ πως ένας άνθρωπος γίνεται να λειτουργεί έτσι και ένας άλλος να λειτουργεί αλλιώς παρά μονάχα με τη μεταξύ τους διαφορά στη ψυχή. Και για να γίνω σαφέστερη πως δηλαδή  είναι δυνατόν να εξηγηθεί το γεγονός ότι ένας άνθρωπος μπορεί  να αισθάνεται και να λέει «έκανα έρωτα μαζί σου και ακούμπησα τη ψυχή μου πάνω σου…»  κι ένας άλλος να κάνει έρωτα επιδερμικά σαν ζώο αφού στην ουσία την ίδια πράξη απόλαυσης κάνουν και οι δυο.

Κατ’  αρχήν γιατί κανενός ανθρώπου  το γονιδίωμα  δεν είναι όμοιο με του άλλου  με μόνη εξαίρεση τους μονοζυγωτικούς διδύμους, τους διδύμους δηλαδή που προέρχονται από το ίδιο ωάριο. Και σε τούτη τη περίπτωση όμως ακόμα, στη πορεία της ζωής τους υπάρχουν κάποιες  διαφορές  στις εκδηλώσεις τους που δεν δικαιολογούνται  αν αποδεχτούμε τη βιολογική θεώρηση  ότι πρόκειται για δυο πιστά αντίγραφα άρα κατ΄ επέκταση επιβάλλεται και να αντιδρούν το ίδιο. Η διαφορά των αντιδράσεων τους λοιπόν πιστεύουμε πως οφείλεται στο ότι ανατράφηκαν με διαφορετικές συνθήκες, βίωσαν διαφορετικές εμπειρίες, ειδικά  στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης μέχρι και την εφηβεία, με αποτέλεσμα να διαμορφώσουν ένα  διαφορετικό τρόπο έκφρασης  με τον οποίο βγάζουν προς τα έξω το γονιδίομα τους… με άλλα λόγια ο ένας να είναι πιο συναισθηματικός, πιο ευαίσθητος, έως ακόμα και άκρως ευαίσθητος, και ο άλλος να είναι  πιο κυνικός και πιο πραγματιστής.

Εκείνο δηλαδή που καθιστά τελικά τον εμφανή χαρακτήρα του ανθρώπου, αυτό που βλέπουμε κι αυτό από τον οποίο τον κρίνουμε,  είναι μια αλληλεπίδραση  του περιβάλλοντος με το γονιδίομα του με αποτέλεσμα να λέμε « ο τάδε έχει  πιο λεπτούς τρόπους…πιο ευγενική ψυχή…»

Πως μπορεί να εξηγηθεί όμως το ότι δυο αδέλφια,  και δεν μιλάω για δίδυμους, που μεγαλώνουν από τους ίδιους γονείς και στο ίδιο περιβάλλον, άρα λαμβάνουν και τα ίδια ερεθίσματα,  πυκνά- συχνά καταλήγουν ο ένας εγκληματίας κι ο άλλος «ψυχούλα...»

Μα σε όλες τις περιπτώσεις ως γνωστόν υπάρχουν πάντα και οι εξαιρέσεις. Να σας πω  όμως  πως ακόμα και δυο αδέλφια μοιράζονται μόνο κατά πενήντα τοις εκατό κοινό γενετικό υλικό κι επί πλέον, για τη διαμόρφωση της ψυχής,  σημαντικό ρόλο παίζουν οι τραυματικές εμπειρίες που μπορεί να  είναι διαφορετικές σε κάθε παιδί άσχετα από το αν έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει από τους ίδιους γονείς. Αν λοιπόν  θέλουμε να αναφερθούμε σε ακραίες περιπτώσεις, σε ανθρώπους δηλαδή που εγκληματούν ή έστω έχουν παραβατική συμπεριφορά,  για τη  κατάληξη τους αυτή μπορεί να έχει παίξει  καθοριστικό ρόλο μια κακοποίηση στη παιδική ηλικία… ενώ αντίθετα όταν αναφερόμαστε  άλλους υπερβολικά ευαισθητοποιημένους, παίζει ρόλο μια ανατροφή παραπάνω προστατευτική από το κανονικό. Ένα παιδί βλέπετε που μεγαλώνει σε αποστειρωμένο περιβάλλον, που δεν έρχεται σε επαφή με τη σκληρή πλευρά της ζωής, σίγουρα θα οδηγηθεί σε ένα χαρακτήρα ευάλωτο στο στρες και χωρίς αντοχές  για τις δύσκολες στιγμές της ζωής που θα ακολουθήσουν.

 Εκτός  από τα παιδικά βιώματα με ποιους άλλους τρόπους μπορεί να πληγωθεί η ψυχή μας ή να πληγώσουμε εμείς τη ψυχή κάποιου εκούσια ή ακούσια, δεν έχει σημασία.

Για να πληγώσεις τη ψυχή ενός ανθρώπου πρέπει να γνωρίζεις τα αδύνατα του σημεία…πολλές φορές οι γονείς μας  έχουν τη δυνατότητα να μας πληγώσουν,  συνήθως φυσικά άθελα τους, ακριβώς γιατί είναι οι μόνοι που μας γνωρίζουν τόσο καλά. Άθελα μας επίσης μπορούμε να πληγώσουμε  τη ψυχή κάποιου, κι αυτό είναι πολύ σημαντικό,  είτε επειδή δεν σεβόμαστε τη διαφορετικότητα του είτε επειδή δεν είμαστε σε θέση να την αντιληφθούμε

Σε μια τέτοια περίπτωση τι μπορούμε να κάνουμε εμείς οι ίδιοι για να προστατεύσουμε τη ψυχή μας;

Γνώμη μου είναι πως για να προστατεύσουμε τη ψυχή μας από οποιεσδήποτε τραυματικές και γενικά καταστροφικές εμπειρίες, μοναδικός τρόπος  είναι η καλλιέργεια. Κι όταν λέω καλλιέργεια  δεν εννοώ μόνο τη μουσική, τη ζωγραφική, το διάβασμα, γενικά τις καλές τέχνες δηλαδή, αλλά το να μην είμαστε μονοδιάστατοι και μονολιθικοί, δοσμένοι αποκλειστικά  στη δουλειά μας  ή έστω σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα, αλλά να φροντίζουμε να αναπτύσσουμε  πολύπλευρες δραστηριότητες και ενδιαφέροντα κυρίως στο πνευματικό τομέα μια κι έτσι  μόνο ένας άνθρωπος μπορεί να προφυλάξει  τη ψυχή του για να μην ασθενήσει.

Με τι τρόπους μπορεί να ασθενήσει η ψυχή κ. Στριμπάκο;  Με τους επιστημονικούς όρους δηλαδή που δώσατε στην έννοια της ψυχής, ένας ψυχικά ασθενής σημαίνει ότι έχει χάσει και τη ψυχή του ή ότι απλά έχει ασθενήσει  ο εγκέφαλος του;

Ακριβώς όπως  το είπατε, έχει ασθενήσει ο εγκέφαλος του, όχι η ψυχή του! Μερικές φορές μάλιστα μπορούμε  να πούμε και το  εντελώς αντίθετο, ότι επειδή δηλαδή διατηρεί ακέραιη τη ψυχική ακεραιότητα και αθωότητα του, γι’ αυτό ακριβώς δεν έχει τις αντιστάσεις που έχουν κάποιοι άλλοι και πλήττεται σε εγκεφαλικό επίπεδο… σε επίπεδο βιολογικό.

Χαρακτηρίστε μου μια άρρωστη ψυχή αλλά όχι σε επίπεδο βιολογικό.

Ψυχή άρρωστη σε βιολογικό επίπεδο είναι ο αλλοτριωμένος άνθρωπος ο οποίος ζει μόνο για να παράγει, ζει μόνο για τη κοινωνική ανάδειξη, για την οικονομική επικράτηση, για την επαγγελματική καταξίωση…με δυο λόγια ζει  χωρίς να στοχεύει σε τίποτα ιδεατό, χωρίς να έχει μέσα του κάποια εικόνα του θείου με την έννοια του ανώτερου, εκείνου που μας βγάζει από το σώμα μας.

Μήπως τότε το 99,9%  των ανθρώπων είμαστε ψυχικά άρρωστοι;

Ψυχικά άρρωστοι  ίσως όχι αλλά ψυχικά ελλιπείς σίγουρα ναι…

Η ψυχή θεραπεύεται με τα φάρμακα κ. Στριμπάκο;

Όχι  φυσικά, το κεντρικό νευρικό σύστημα θεραπεύουμε μόνο αφού δυστυχώς  δεν έχουμε φθάσει ακόμα στο σημείο να θεραπεύομε τη ψυχή… αλλάζουμε απλώς το χαρακτήρα του ανθρώπου αποκαθιστώντας την ορμονική ισορροπία με τα φάρμακα… αυτό κάνουν μόνο τα φάρμακα, δεν μπορούν να κάνουν κάτι άλλο.

Άρα στην ουσία της η ψυχή όταν πληγωθεί, όταν χαρακωθεί, δεν υπάρχει και περίπτωση να επανέλθει ποτέ ξανά, αυτό θέλετε να μου πείτε; Ένα παιδί παραδείγματος χάρη που θα χάσει τον ένα από τους δυο γονείς του σε πολύ τρυφερή ηλικία , «θα κολλήσει απλά το ποτήρι αλλά ακέραιο δεν θα το έχει ποτέ ξανά»;

Δυστυχώς ναι, για τόσο σοβαρά θέματα  όπως απώλειες γονέων σε πολύ τρυφερή ηλικία όπως είπατε, βία ή σεξουαλική κακοποίηση, είναι από τα τραύματα που δεν επουλώνονται ποτέ κι ανά πάσα στιγμή είναι έτοιμα να αιμορραγήσουν εκ νέου!

Αυτό είναι τρομακτικό!

Αυτή όμως είναι και η αλήθεια κι είναι πολύ δυσάρεστο για εμάς που το βλέπουμε να συμβαίνει  στη πράξη ειδικά όταν η συγκεκριμένη εμπειρία δεν είναι αναπόφευκτη όπως ο θάνατος αλλά πολλές φορές επιβάλλεται από ανθρώπους που δεν σέβονται τους συνανθρώπους τους.

 Η ανασφάλεια μπορεί να χαρακτηριστεί  αρρώστια της ψυχής;

Όχι μια και σε μικρό ή σε μεγαλύτερο βαθμό όλοι μας έχουμε ανασφάλειες, το θέμα ωστόσο είναι πως διαχειριζόμαστε  τις ανασφάλειες μας κι αν  τους επιτρέπουμε να βγαίνουν σε βάρος του άλλου, μια και σε βάρος του εαυτού μας είναι το λιγότερο αφού ούτως ή άλλως   κάποτε σίγουρα σε βάρος μας θα βγουν . Το παν όμως είναι τις δικές μας ανασφάλειες να μην τις προβάλλουμε, να μην τις μεταθέτουμε και να μην επιβαρύνουμε τους γύρω μας.

 Τα τελευταία χρόνια η ψυχή έχει φωτογραφηθεί σαν αύρα και μάλιστα από επιστήμονες που το έργο τους δεν σηκώνει αμφισβήτηση. Εσείς τι πιστεύετε για την αύρα, υπάρχει τελικά ή δεν υπάρχει.

Ναι, έχοντας υπόψη μου κάποιες επιστημονικά τεκμηριωμένες εργασίες με φωτογραφήσεις της αύρας, συν κάποια άλλα πράγματα που έχουν ειπωθεί για το θέμα, πιστεύω κι εγώ πως σε  κάποιους τουλάχιστον ανθρώπους υπάρχει μια αύρα γύρω τους.

Σε κάποιους τουλάχιστον ανθρώπους; Δεν έχουμε δηλαδή όλοι αύρα;

Μάλλον όχι, το πιθανότερο πως κι  η αύρα είναι κι αυτή από εκείνα που ο άνθρωπος χάνει  στη πορεία της ζωής του όπως και η αθωότητα.

Αν η ψυχή έχει φωτογραφηθεί σαν αύρα…κι αν η αύρα χάνεται… χάνεται δηλαδή και η ψυχή; Και τι απομένει μετά;

Πιθανόν… πολύ πιθανόν..  από τους  περισσότερους δυστυχώς  χάνεται η ψυχή στη πορεία  κι απομένει το πλέον πεζό, το ανθρώπινο σώμα  και οι λειτουργίες του απλώς…

Και δεν  υπάρχει περίπτωση να  ξαναβρούμε την ψυχή μας;

Με αιφνιδιάζεται βέβαια με την ερώτηση σας αλλά έτσι όπως το σκέφτομαι τώρα φαντάζομαι ότι είναι πολύ πιο εύκολο να χάσεις τη ψυχή σου και πολύ πιο δύσκολο να την ξαναβρείς. Θεωρώ ότι είναι πολύ πιο εύκολο να χάσει ο άνθρωπος αυτό το πνευματικό, αυτήν την υπερβατικότητα που έχει σαν φύση ή  που του χαρίστηκε από κάποια ανώτερη δύναμη, οπότε αν κάποιος αλλοτριωθεί τόσο πολύ που να φτάσει  στο σημείο να  την απωλέσει νομίζω  πως όχι, είναι αδύνατον να ξαναβρεί τη ψυχή του και να γυρίσει πίσω στην εποχή της αθωότητας.

Πως μπορούμε εμείς οι ίδιοι να προστατεύσουμε τη ψυχή μας χωρίς εν τούτοις να χάσουμε την αθωότητα μας. Θέλω να πω με τι τρόπους  είναι δυνατόν κάποιες στιγμές  που νιώθεις ότι πονάς αβάσταχτα, που νιώθεις τη ψυχή σου να χαρακώνεται, να καταφέρεις να προστατεύσεις τον εαυτό σου μα και συνάμα να καταφέρεις να παραμείνει η ψυχή σου αλώβητη.

Πολύ ωραία η ερώτηση  σας όμως κι αυτή είναι  πολύ δύσκολο να απαντηθεί γιατί τουλάχιστον κάποιοι άνθρωποι τούτο τον αγώνα τον δίνουνε συνειδητά  κάθε μέρα και εν τούτοις δεν γίνεται να βρουν  ισορροπία στη σημερινή κοινωνία. Γι’  αυτό λοιπόν κι εγώ πολλές φορές, προτρέπω με την ιδιότητα του γιατρού ανθρώπους με ιδιαίτερες ευαισθησίες να γίνουν λίγο πιο σκληροί, να γίνουν λίγο πιο αναίσθητοι.

Και τι είναι η ψυχή, τηλεκοντρόλ να το πατήσεις και να αλλάξεις σταθμό;

 Όχι φυσικά και ξέρω πως  δεν είναι εύκολο, δεν είναι όμως και δυνατόν με κάθε απογοήτευση, με κάθε απόρριψη, με «κάθε πόρτα που τρώμε στο πρόσωπο»- κι είναι δυστυχώς πολλές-να οδηγούμαστε ούτε σε διαταραγμένες συμπεριφορές ούτε σε διαταραχές της υγείας μας.

Μπορούμε να τις  αποφύγουμε αυτές τις διαταραχές ; 

Η γνώμη μου είναι πως  με λίγη καλή τύχη ναι! Δηλαδή ακόμα κι αν στο γονιδίωμα μας υπάρχει μια πληροφορία για να πάθουμε κατάθλιψη, που σημαίνει πως πάνω μας υπάρχει μια προδιάθεση, αν οι συνθήκες της ζωής μας είναι τέτοιες  ο χαρακτήρας μας θα διαμορφωθεί με τρόπο που δεν θα επιτρέψει στην  αρρώστια να προκύψει. Πολλές φορές  βέβαια ο άνθρωπος πρέπει να παλέψει  ο ίδιος  για να διαγράψει τη πορεία και τη μοίρα του και να αντισταθεί,  να αγνοήσει, το παράγοντα τύχη και τα βιώματα του να τα διαχειριστεί εποικοδομητικά  αντί να υποταχτεί σε αυτά μια και αν σε οποιοδήποτε τύπο ψυχικών διαταραχών εμφανιστεί ένα πρώτο επεισόδιο, δυστυχώς  έχει τη τάση μετά να υποτροπιάζει καθαρά πια  βιολογικά.